Atlantigin Mavi Yengeci(Callinectes sapidus) Sitemizin degerli uyelerinden Mehmet Akif Baz dostumuzun actigi mavi yengec adli konuyu okurken, daha once herhangi bir arastirmamin olmadigi bu oldukca guzel ve cekici canliyi iyice bir ogreneyim dedim.Yabanci bilimsel kaynaklari okurken, beni fazlasiyla sasirtan bilgiler ve calismalar cikti karsima.Madem Ulkemizde de var, bulduklarimi soyle bir derleyip, paylasayim istedim. Umarim begenirsiniz. Mavi yengec deyip gecmeyin. Oldukca degerli bir canliyla karsi karsiyayiz... Cografi Dagilimi Atlantigin Mavi Yengecinin asil yurdu Yeni Ingiltereden , Meksika Korfezine kadar, Atlantik Okyanusunun Bati kiyilari. Bu bilginin ardindan tabii soracaksiniz, "Ya bu yengec o bolgede yasiyorsa, bizim denizlerimizde olabilir mi?" Evet! Ilk ilginc nokta burda basliyor. Mehmet Akif Baz arkadasimin yakaladigi ve paylasima yazilan yorumlar ve resimlere baktigimda hayli yaygin oldugunu anladigim Akdenizde yakalanan mavi yengeclerle, Atlantigin bati kiyilarinda bulunan mavi yengecleri karsilastirdigimda goruntu olarak hic bir farklilik goremedim. Ayni kiskaclar, ust vucutta yanlara acilan, ozellikle biri oldukca gelismis keskin kabuk cikintilari, kollardaki renkler, genel renk, yuzmeye yarayan kureklesmis arka ayaklar. Biraz daha arastirdigimda mavi yengeclerin Avrupanin pek cok kiyisinda da bulundugunu ancak bu yengeclerin buralara uluslararasi tasima yapan gemilerin sintine sulari vasitasiyla geldigini ogrendim. Kisaca bir yandan bu paylasima konu olan bilgileri yazarken, bir yandanda cok buyuk bir hata yapiyor olabilirim. Ancak burda degerli su urunleri akademisyen dostlarima ve belki de bu konuda ogrenim goren arkadaslarima boylesi bir konuda calisma yapmasina olanak yaratiyor olabilirim.En azindan kendime yeni bir konuyu ogrenebilme imkani taniyorum. Tanimlama Atlantigin Mavi Yengeci (Callinectes sapidus) Brachyura ailesinin bir uyesi. Bu kabuklulari basitce tanimlamaya calisirken sizden gozunuzun onune bir istakoz getirmenizi rica edecegim.Simdi bu istakozun kuyrugunu cilizlastiralim ve bu kuyrugu istakozun kafa kavkisinin altina , kiviralim. Iste size yengec!Bu yengecin su anki formuna nasil kavustugunu ifade eden kolay anlasilir bir yaklasim. Bu bacaklarin altina kistirilmis bolume "onluk" diyelim. Onluk oldukca onemli bir konu cunku yengecimizin cinsiyetinin tayininde bize en dogru gostergeyi veren vucut kismi. Yukarida solda gordugumuz erkek, sagda ki resim ise disi Mavi yengece ait.Dis gorunum olarak kiskaclardaki renk farkina dikkat cekmek istiyorum. Erkekde mavi iken, diside kirmizi veya kavun ici bir renk farkliligi var. Ancak daha kesin olarak cinsiyeti bulmak istiyorsak yengecimizin karnini cevirip, onlugune bakmaliyiz. Yukarda soldan ilk resim erkek mavi yengece ait. Ust soldaki ureme olgunluguna erismemis disiye, iki resmin altindaki ise ureme olgunluguna erismis disiye ait.Bu uc resimde yengeclerin onlugune dikkat edersek, disinin onlugu "U" seklindeyken, erkekte bunun mizrak benzeri bir sekil aldigini gozlemleriz. Olgunluga erismemis diside onluk daha dar olup, "V" seklindedir.Disinin ergin olup olmadigini anlamak bu yuzden daha kolaydir. Erkekde erginlik sadece onlugun bitim ucunun kaldirilip hafifce vucuttan ayrilip ayrilmadigi kontrol edilerek bulunabilir. Ayriliyorsa ergindir.Ayrilmiyorsa yengecimiz ureme olgunluguna erismemis erkekdir. Ureme Yukarida yumurtali disi mavi yengeci goruyoruz.Disi yengecler dollenmis yumurtalarini bu sekilde karinlarinin altinda saklarlar.Bu goruntu yengece ilismis bir sungeri andirdigi icin bu donem "sungerli yengec" olarak adlandirilir. Asagi yukari bu yumurtalarin olgunluga erisip, vucuttan serbest birakilmalari iki hafta surer.Bu yengeclerin korunmasinda bilinmesi gereken en onemli hususlardan biri , disi mavi yengecin eslestikten sonra erkeginden edindigi spermleri vucudundaki ozel bolmelerde saklayip, cok cok sonra, hatta bolgelere gore degisebilen bir gocun ardindan dollenme icin kullanilacagidir. Yani yumurtalari disinin altinda gormesek bile disi dollenmis, yumurta birakabilecek safhada olabilir.Bir disi yilda 9 milyon yumurta birakabilir.Ancak bu yumurtalarin cok az bir kismi ergin yengece donusecektir. Yasami Yengecimiz bitkisel veya hayvansal olsun pek cok organizmayi yiyebilir. Buyumesi yasami boyunca bir cok kez kabuk degistirmesiyle mumkundur.Kabuk degisimin ardindan bir sure yumusak olarak kalir.Bu donemde buyumesi bir onceki buyuklugunun 1/3 oraninda artar.Ancak kabuk degistirme donemi pek cok avciya rahatlikla av oldugu donemdir de.Kabuk atmanin hemen ardindan yasanan, bu vucudunun yumusak oldugu donemde yakalanan mavi yengecin ekonomik degeri, kabugun sert oldugu donemindeki ekonomik degerinden oldukca yuksektir. Cunku bu donemde yengec tamamen firesiz tuketilebilir.Yengecimiz suyun tuzluluk oranina ve sicakligina oldukca duyarlidir.Temiz sulari sever. 10C altina su duserse kiyilari birakarak derin sulara cekilir ve kendini camura gomerek kisi gecirir. Buyumesi ancak su sicakligi 15 C in uzerine ciktiginda mumkun olur.Govde buyuklugu 23cm'e ulasabilir.Yasaminin her doneminde pek cok avcinin gidasidir. 1.5 Milyon Yil Yasinda Mavi Yengec Fosili Yukarda Jerry Alexander'in Amerikada Carolla sahillerinde buldugu bilim adamlari tarafindan yasi 1.5 milyon yil olabilecegi ifade edilen Atlantik Mavi Yengec fosilinin resmini goruyorsunuz. Florida Universitesinde bulunan ,Florida Milli Tarih Muzesinin yuksek biyolojisti ve fosil yengecler uzmani Roger Portell tarafindan, butun vucudu korunarak gunumuze kaldigi icin oldukca onemli bir buluntu olarak ifade edilen mavi yengec fosili, gunumuz mavi yengeclerinin bu kadar yila ragmen buyuk bir degisim gecirmediginin kaniti. Bilim adamlari Jerry'ye mutesekkirler.Cunku boylesi pek cok fosil dikkatsiz kimseler tarafindan onemsenmeden yok edilebildigi gibi, bir baskasi tarafindan degeri algilanmadan tozlu raflarda basit bir sus olaraktan da saklanabiliyor. Kissadan hisse, ayagimiza takilana biraz dikkat edelim. Elimize aldigimiz buluntu, bilim acisindan cok onemli bilgiler icerebilir. Fosil olabileceginden suphelendigimiz her buluntuyu yetkili bilim mercilerine eristirelim. Sonuc Atlantigin Mavi Yengecleri buyuk bir ihtimalle bir yolunu bularak Akdeniz kiyilarina gelebilmis ve burada uremis , gecmisi 1.5 milyon yila dayanabilen, sadece ticari avciliginin yapildigi merkezlerden biri olan Chesapeake korfezi yengec avcilarina 1968-2004 yillari verileriyle, yilda ortalama 73 milyon pound gelir getiren bir su urunu. Mavi yengeclerin bilimsel ismi "Callinectes sapidus" yani "iyi yuzebilen lezzet"'. Bu ismin ne anlama geldigini Amerikalilar oldukca once kesfetmisler.Simdi orda bu yengec binlerce insana is gucu ve ekonomi olmus efsane. Sonuc olarak merak ettigim konuya gelirsek, benim arastirdigim ve anladigim kadariyla Akdenizde tutulan mavi yengecler "Callinectes sapidus" 'dur.Yani Atlantic Mavi Yengecleridir. Bilmek istedigim bu onamayi kesinkes kanitlayabilecek dostumuz var mi? Eger gercekten ayniysa (ki idda ediyorum %99 olasilikla bu ekonomik degeri oldukca yuksek, Atlantik Mavi yengeci), bu yengec uzerinde Ulkemizde kapsamli bir arastirma var mi? Ticari degeri tam olarak kesfedilmis mi? Butun bunlar tamamsa gerektigi gibi korunuyor mu?Amator su urunleri avciliginda her hangi bir kisitlamaya tabi mi? Oneriler Bu konu eger Akdenizde yakalanan mavi yengec uzerinde kapsamli arastirmalar gercekten yoksa, su urunleri konusunda ihtisaslasmis kisiler icin onemli bir tez ve arastirma konusu olabilir.Atlantik Mavi Yengecinin, ve Akdeniz Mavi Yengecinin DNA orneklerinin karsilastirilmasi, bu yengecin Ulkemizde yogunluk kazandigi noktalarin tesbiti, Ulkemizde bu yogunluk kazandigi noktalarda ki yasam dongusu ve goc yollari bulunup, surdurulebilir su urunleri yonetimi ve ticari su urunleri avciliginin ciddi bir konusu haline getirilebilir. Mutesebbislerimize saglikli bilgiler verilerek Ulkemizde belki de su ana kadar gercek degerini bulamamis bir su urunu yeni is, buyuk bir dis satim urunu ve ekonomi yaratabilir. Amator Balikcilarimiz icin yakalanmasi degerli bir mesgale olabilir. Kaynakca Yukaridaki calisma pek cok Amerikan kaynakli bilimsel internet sitelerinden , tarafimdan arastirilip, derlenip, ozetlenerek kendi uslubumla Turkceye cevrilip, bakis acilarim eklenerek, sizlerin degerli yorumlarina sunuldu. Kaynaklarimin linkleri asagidadir. http://www.bluecrab.info/lifecycle.html http://www.chesapeakebay.net/info/blue_crab.cfm http://www.ocean.udel.edu/kiosk/bcrab.html Faydali olmasi dilegiyle saygilar sunarim....
Hüseyin bey çok teşekkürler gerçekten güzel bir araştırma ve derleme olmuş. Sitemizin arşivi için değerli bir paylaşım ellerinize,klavyenize sağlık. Sevgi ve saygılarımla. Allaha emanet olun.
Mujdat Bey degerli yorumunuz icin ben tesekkur eder, yani gorevinizi bir kez daha kutlarim.Daha nicelerinde bulusmak uzere saglicakla kalin.Rastgelsin...
H.Alp abi paylasim icin tesekkurler...mavi yengeci yaklasik 10 yildan fazladir tanirim ve akdenizde ozellikle alanya civarinda bol bulunuyor..liman icleri en sevdikleri yer cunku bol yem bulabiliyorlar...4-5 yil oncesi attigimiz her canli yeme veya sardalye yemli oltamiza ayrica kibris sarmalara gunde 4-5 tane cikardi...tabi biz aynen suya geri iade ederdik..bizim icin ilgi cekici bir sey olmazdi onun yerine oltaya levrek beklerdikbu canli deniz disinda gozlemlerime gore yumurtlama zamanlarinda denizle baglantisi bulunan bazi tatli sulara uremek icin giriyor cunku akarsu avlarimda sureler halinde denk geldigim cok oldu ama nedense her akarsuyu secmiyorlar belki bazi kimyasal degerleri istiyorlar veyahut koku ile bu akarsulari seciyorlar...3-5 km arali bildigim 3 akarsu icinde sadece birisinde bol miktarda denk geldim... paylasim icin tesekkurler merak edenler icin iyi bir arsiv olucaktir bu paylasiminiz... saygilarimla
Hüseyin abicim eline diline ve anlatımına sağlık. Çok ama çok güzel olmuş bilmediğimiz ne cok şey var... sayende onlarıda öğreniyoruz...
Hüseyin Bey; paylaşım mükemmel teşekkürler. Gene değerli bir bilgi hazinemize eklendi sayenizde. Bir de merak ettiğim her yeri yenir mi atılacak kısmı, pişirme öncesi temizlenecek kısmı var mı? (kabukları hariç tabii )
Evet Hüseyin bey, bu o... bu yıl Fethiye, Ölüdeniz'de idik. Her üç balığa karşı bir yengeç geldi oltama. daha önce karşılaşmadığım için biraz ürkütücü de geldi. Her seferinde büyük mücadelerle suya geri attım, samimi olmak zorunda olduğumuz süre içerisinde ve bacağına bırakıp giden yengeçten anladığım kadarıyla bunlar ya aynı yada yakın akraba.
Ahh Mustafam oyle degerli bir goz ve balikcisin ki...Gozlem yetenegine ve buna dayali engin bilgilerine , tecrubelerine sasmamak elde degil.Anlattigin her sey arastirdigim noktalarla uyum icersinde.Ancak konu gereginden fazla sismesin diye buraya almadim.Oldukca tuzluluk degerleriyle, su kalitesi ve sicakligiyla ilgili bir yasam dongusu var bu yengecin.Ulkemizde bol bulundugunu sayende anliyoruz. Tabii bu paylasim vasitasiyla dahasini da ogrenmek belki mumkun olacak. Engin katkilarin icin tesekkur ederim.
Ilgi goisterip yorumlarinizi esirgemediginiz icin ben tesekkur ederim degerli dostlarim. Sanirim bu yengece yakin olanlar bundan sonra yakalayinca bayram edecekler. Hayirlisi.Saglicakla kalin.
Doktor Bey Ana govde icinde bolumun buyuk bir bolumu yenilebilir diyor.Sahsen hic denemedim. Kollar, kiskaclar, bacaklarda oldukca lezzetli et bulunduruyormus.Gordugum kadariyla yurt disinda da tamami kozlenerek veya haslanarak tuketiliyor. Degerli yorumlariniz icin tesekkur eder, saygilar sunarim.
Erol Bey degerli tecrubelerinizi aktardiginiz icin cok tesekkur ederim. Ifade ettiginiz konulardan kirmizi ile isaret ettigim ilginc bir ozellik bu yengecte.Ana paylasimda bulundurmadim. Vucut uzuvlarini bu sekilde kaybederek , savunma olarak kullanip, sonra tekrardan bu uzuvlarin buyumesi mumkun oluyor bu yengecte. Ilginc ! Bence aynilar. Bir dahiki sefere "afiyet olsun" diyor, degerli katkilariniz icin tesekkur ediyorum... Saygilarla.
Paylaşım için teşekkürler, bildiğim kadarıyla mavi yengeç sularımıza ekonomik değeri nedeniyle üremesi amacıyla getirilmiş bir tür, çok noktada denenmesine rağmen sanırım uyum sağlamakta güçlük çektiği için çok az bir alanda üremesini sürdürebilmiş, emin değilim ama daha önce nerde olduğunu hatırlamadığım bir yazı okumuştum bununla ilgili
Sag ol Yucelim... Degerli bilgiler veriyorsun.Bu gun gene arastirirken baska bir sitede oldukca guzel hazirlanmis bir paylasim buldum.Degerli buyuklerimizden Bulent Sepetcioglu'nun derledigi paylasimda cok acik olmasa da bu konu geciyordu.Evet, bir calisma olarak Ulkemiz sularina bilerek salinmis olabilir ve bu basarisizlikla da sonuclana bilir. Ticari olarak hasadi, endustrisi tam anlamiyla entegre edilmemis de olabilir. Paylasimimizin bizlere bu konularda mumkun olan en genis ve en dogruyu uretmesini dilerim.Sonuc olarak denizlerimizde her an karsilasabilecegimiz bir canliyi daha yakindan taniyoruz. Aktardigin bilgilerin kaynagini bulur ve bizleri konu hakkinda daha aydinlatabilirsen cok memnun oluruz.Her zamanki cok degerli katkilarin icin cok tesekkur ederim.Bu aksam bekledigin raporuda gonderecegim sevgili dostum. Sabrin icin de tesekkur ederim...Saygilarla.
ben tesekkur ederim sadece gözlemlerimi eklemek istemistim bir seyi atlamisim tatli suya yengecler iki dönem giriyor biri yumurtlama digeri ise kabuk degistirmek icin anladigim kadari cunku bazi zamanlarda yakaladigimiz veya gordugumuz yengecler havyarli ve kabugu sert oluyordu bazi zamanlarda ise kabuklari silkonumsu elestik bir sekilde yumusak vaziyette oluyordu bunun sebebi ya kabuk degistirmek icin tatli suya girmeleri veyahut tatli suyun kabuklarini yumusatmasi bir sekilde...bu sekilde tatli suya bir yolculuk yapmalarinin sebebi ise tatli suda denize nazaran cok az avci baligin olmasi ve yavrularin daha cok organik yiyecek bulabilmesi olarak dusunuyorum tabiki bunlar benim gözlemlerim sadece.... saygilarimla buyuk ustad
