Ankara Gölbaşı Mogan Gölünde Ani Balık Ölümleri

MOGAN VE EYMİR GÖLLLERİ HAKKINDA BAZI BİLGİLER

BÖLÜM 1
MOGAN VE EYMİR GÖLLERİ İÇİN YAPILAN ARAŞTIRMALAR VE GÖLLERİN ÖZELLİKLERİ

BÖLÜM 2
MOGAN GÖLÜNÜN 14 TEMMUZ 2007 SON DURUMU

1. BÖLÜM

YAPILAN ARAŞTIRMALAR VE GÖLLERİN ÖZELLİKLERİ

Konuya başlamadan önce Gölbaşımız’daki göller hakkında bilgi amacıyla bazı bilgiler vermek istiyorum ve tamamı resmi bilgilerdir.Bu bilgiler Gölbaşı belediyesi arşivlerinden alınmıştır.Anladığım kadarı ile 2001 yılından sonra ciddi bir araştırma yapılmamış çünki yazının en son güncelleştirme tarihi mayıs 2007 olmasına rağmen 2001 yılındaki son araştırma raporundan sonra bir araştırma raporu gözükmemektedir.
Mogan ve Eymir gölleri havzası, su kaynakları ile birlikte yüzey şekilleri, yer ve toprak yapısı, iklim özellikleri ve canlı varlıkları ile çok hassas bir dengeye sahip ekolojik bir sistemdir. Havza ekosistemi, Orta Anadolu’da Tuz gölüne kadar uzanan, Güney ve Güneydoğu Ankara bölgesi ekosistemi ile bir bütünlük oluşturmaktadır.
Göllerin içinde bulunduğu vadinin devamında İmrahor vadisi yer almaktadır. Vadi içinden geçen İncesu deresi göllerden gelen sular dışında Elmadağ’dan inen derelerle beslenmektedir. Göllerin bulunduğu vadi, İmrahor vadisi ve Elmadağ vadiler sistemi, su rejimi dışında hava koridoru olma özellikleri nedeniyle, hava kirliliği ve iklim stabilizasyonu açısından Ankara kenti için büyük önem taşımaktadır. Havza içinde göllerin devamlılığını sağlayan su rejimi dere ve akarsularla birlikte sulak alanlara ve aküfer alanlarının işlerliğine bağlıdır. Mogan gölünün derelere ve derelerle beslenen güneyindeki sulak alan ( Çökek bataklığı)na bağımlılığı daha fazla olmakla birlikte Eymir gölünün devamlılığı büyük ölçüde Mogan gölünden gelen fazla sulara bağlıdır. Mogan gölünün fazla suları iki göl arasındaki Gölbaşı yerleşimi içinden geçen bir kanalla, Eymir gölü güneyindeki sulak alana aktarılmaktadır. Bu alanda yayılımı gösteren sular, yeraltından ve yerüstünden Eymir gölüne ulaşmaktadır. Göller arasında yeraltından gerçekleşen su akımı aküfer tabakanın işlerliğine bağlı bulunmaktadır.
Sulak alanlar, yerüstünden su akışı dışında, aşağıdaki aküfer tabakaya ulaşan suların filtre olup göle ulaşmasını sağlamaktadırlar. Ayrıca taşkın kontrolü, tortu, sediment, ve besin alıkoyma, mikroiklim stabilizasyonunu sağlamakta ve canlıların yaşama ortamını oluşturmaktadırlar. Sulak alanlar, havza ekosistemi içinde alt bir sistem olarak ortaya çıkmaktadırlar.
Havza içindeki bu su rejimi, göllere, akarsu ve derelere sulak ve aküfer alanlara yapılan direk müdahaleler dışında, bu alanlar çevresindeki doğal yapıya olan müdahalerle de bozulabilmektedir (Aydoğuş 1995).
Tektonik olaylarla meydana gelen çökme sonucu oluşmuş olan Mogan-Eymir-İncesu deresini izleyen çukurluk vadi, başlangıcı da bir akarsu vadisi iken, sonradan derelerin getirdiği materyallerin, Mogan çukurluğunun önünü (bugün Gölbaşı yerleşiminin bulunduğu yer) doldurması sonucu Mogan gölü, Eymir Çukurluğunun önünü doldurması sonucu ise Eymir gölü oluşmuştur. Bu nedenle bu göllere jeolojik oluşum bakımından alüvyonel baraj gölleri denmektedir. Mevcut bazı sınırlı bilgilere göre bu göllerin 1900’lü yıllarda oluştuğu tahmin edilmektedir. Mogan ve Eymir gölleri ile bağlantılı olup Eymir gölünün beslenmesi sadece Mogan gölünden olmaktadır. Bu iki göl arasındaki kot farkı 3 metredir, yüzey suyu akımı eğim nedeni ile Eymir gölüne doğrudur. Mogan Gölü bir kanallla Eymir’e, Eymir gölüde İncesu deresine bağlanmıştır. İki göl birbirinden farklılıklar göstermektedir. Bu farklı özelliklere bağlı olarak her iki gölün su kayıpları, kirlilikleri, ötrifikasyon oranları da farklı olmuştur. Örneğin Mogan gölü kendini besleyen dereler tarafından getirilen sedimanlar ve fazla buharlaşma (daha geniş bir su alanına sahip olduğu için) nedenleriyle derinliğini kaybetmiştir. Ayrıca Eymir gölüne kıyasla göl etrafında erozyonun fazla olması sedimantasyonu artırmış ve olumsuz gelişmeler bu gölü doğrudan etkilemiştir.
Ağaçlandırılması ve yapılanmaya açılmamış olmasına rağmen, Eymir gölü Mogan’dan beslendiği ve hacmine bağlı taşıma kapasiteleri daha düşük olduğu için çok daha hızlı kirlenerek Mogan’a kıyasla ötrofik bir göl haline gelmiştir.
1900’lü yılların başında Mogan gölü alanının Gölbaşı yerleşimi de dahil bugünkü bataklık alanları kapladığı tahmin edilmektedir. 1957 yılı haritaları Eymir gölüne kadar olan düzlüğün bir sulak alan karakteri taşıdığını gösterir. 1965 senesinde yapılan ölçümlerde gölün derinliğinin 5-6m civarında olduğu tespit edilmiştir. Bulgular; göl alanının oluştuğu 1900’lerden bugüne giderek küçüldüğünü, derinliğinin azaldığını, kirlilik oranlarının arttığını, bataklaşma ve sığlaşmanın izlendiğini ortaya koymaktadır.
Mogan gölü 972 m’lik bir kota sahiptir. Tatlısu tersi yer tabakaları ile çevrelenmiş bir çöküntü çukuru halindeki Mogan Gölünün suyu tuzlu karakterdedir. Eymir gölü ise Mogan gölüne oranla daha düşük bir kota sahiptir. Etrafı dar, dik yamaçlı ve rüzgarlara karşı korunmuş bir vadi tabanında yer alan gölün, çevresi ağaçlandırılmıştır. Eymir gölünde Mogan ovası düzlüğü son bulmakta ve buradan itibaren başlayan İncesu vadisi Mogan ovası ile Ankara ovasını birbirine bağlamaktadır. Gölbaşı yerleşmesi ile bölünmüş olan Mogan ve Eymir gölleri birbiri ile bağlantılı olup, Mogan gölü çıkışından Ankara-Konya devlet karayoluna kadar uzanan kanal, bir regülatör vasıtası ile Mogan gölünün fazla sularını Eymir gölüne iletmektedir (Anonim 1995).
Göllerde insanlar gibi doğar, yaşlanır ve ölürler. Göllerin ölümü bataklık hale dönüşmeleri ve ötrifikasyonla olmaktadır. Besin tuzlarındaki fazlalık nedeniyle besin zincirinin bozulması, kendi kendini yok etme, yaşlanma olarak da adlandırılmaktadır. Ötrifikasyon doğada varolmakla birlikte insanoğlu doğaya yüklediği atıklarla bunu hzılandırmaktadır. Mogan ve Eymir göllerinde bu böyle gerçekleşmiştir. Kent tarihi ve altyapı bölümlerinde detaylı olarak değinildiği gibi Mogan gölü çevresi yıllardır altyapısız hızlı ve başıboş bir büyümenin yükünü taşımanın bedelini bu şekilde yansıtmaktadır (Yener ve ark. 1999).
ODTÜ ile ASKİ arasında imzalanan protokole göre hazırlanan “Gölbaşı Mogan-Eymir Gölleri İçin Su Kaynakları ve Çevre Yönetim Planı Projesi” kapsamında Temmuz 1993-Haziran 1995 tarihleri arasında yapılan ölçüm ve analizlere göre, her iki gölün aşırı derecede beslenmiş hipertrofik karakterde olduğu saptanmıştır. Ancak, konum ve derinlikleri nedeniyle göllerdeki ötrofikasyon özelliklerinin farklı olduğu, Mogan Gölü’nün sığlığı ve makrofitlerin hakimiyeti gibi nedenlerden dolayı OECD göl sınıflandırması kriterlerine uymadığı belirtilmektedir. Eymir Gölü’nde birincil üretimin genelde fitoplanktonlar tarafından gerçekleştirilmesi nedeniyle askıdaki klorofil-a konsantrasyonlarının yüksek seviyede olduğu, derinliği ve diğer özellikleri itibariyle OECD göl sınıflandırması kriterlerine uyduğu ortaya konmaktadır. Her iki gölde de ancak hipertrofik göllerde rastlanabilecek azot ve fosfor konsantrasyonları olduğu ve hız sınırlayıcı bitki besin maddesinin ise fosfor olarak tespit edildiği ifade edilmektedir.
Göllerle ilgili bir diğer araştırma ise, Mart 1997-Nisan 1998 tarihleri arasında ODTÜ Biyoloji Bölümü tarafından yapılan yüksek lisans çalışmasıdır. Bu çalışmada, Mogan Gölü’nü besleyen derelerden çok yüksek düzeyde