Bilmediğiniz balık türlerini burada sorabilirsiniz

Dediginiz dogrudur. Yani bilimsel olarak ayrintiya girdigimizde bu baliga iri sardalya deniyor.Bildigimiz has tirsiden farkli bir tur. Ancak sardalya da degil. Turkce de bu tur bilimsel litarature iri sardalya olarak cevriliyor. Amasi var.Bu dil bilimi acisindan sakincali bir ceviri. Iri bir sifattir. Sardalyanin irisi demek.Bu balik sardalyadir ve gelismis bir sardalyadir demektir. Sayin Yakup ogretmenim
mesala pomac adli morina benzeri Ulkemiz sularinda olmayan bir baligin tezlerde
iri mezgit olarak gectigini ifade ediyor. Lambuka pek cok kitapta Yaldizli Uskumru Azmani( yani bu balik uskumrunun cok buyugu ve yaldizlisidir )olarak geciyor. MIzrak baligi(spearfish) zargana azmani olarak, Kiral baligi (trevally, caranks) istavrit azmani olarak, Huso Huso bilimsel adli mersin baligi turu mersin morinasi olarak geciyor( yani dil bilim acisindan baktigimizda (Mersin ilinin morinasi, yada daha yanlis olarak cunku isimden sifat turetme olarak burda mersin adi ilk kullanilirsa sifatlasir ve anlam bu balik morinadir ama morinanin mersin turudur anlami kazaniyor. Yani morina mersini denilseydi gene cok saglam olmamakla birlikte dil bilimI acisindan daha tutarli bir sonuca ulasilirdi)


Kisaca iri, azman, bir baska ture ait ancak turun onune veya arkasina getirilmis
alakasiz balik turlerinin isimlerini sifatlastirarak balik turlerini adlandirmak dilin katli oldugu kadar, buyuk yanlis anlamalara sebep verecek bilgi karmasasi yaratan bir durum. Yukardaki bahsettiginiz balik sardinalla auritadir. Caca, ates baligi , ringa, sardalya, tirsi ve alt turlerinin bulundugu Clupeiformes ailesinden bir baliktir. ne tam olarak sardalyadir, nede tirsi.Ancak yerel olarak kaldirin bu ise yillarini vermis olta balikcilarina gosterin size buna tirsi der, has tirsiye de benekli tirsider. Ancak en dogrusu olarak ansiklopedilere giren iri (buyuk)sardalya ismi benim bakis acimla buyuk bir dil katliamidir.


Japonlar kendi denizlerinde olmayan binlerce baliga Japonca isim vermislerdir.
Keza Ingilizler.Bence bu bakis acisiyla ister sularimizda bulunsun, ister sularimizda bulunmasin balik isimleri takilirken mantikli ve bir dilin asil karekterini yansitan bir sistematik kurulmali ve bu sistematige gore mantikli isimler verilmeli. Ben bu baliga bu nedenlerden dolayi tirsi demeyi iri sardalya demeye tercih ediyorum.

Bu sardalyaya gore cok daha ekonomik degeri dusuk sardinalla aurita ve benekli tirsi
zaten balik ticareti yapanlar tarafindan, halki yaniltarak istismar etme yolunda sardalya azmani, iri sardalya, olarak kullaniliyor tezgahlarda. Acaba iri ve buyuk kelimeleri bu yuzden mi bilimsel kaynaklarimiza bile gecti...

 

Türkçe isimler fazlaca karmaşık, hele ki yörel isimler girince bir kaç kez örnek verdiğim Samsun vilayetinde yayın balığının 6 ayrı isminin olması gibi daha da karmaşık hal alıyor.

Sularımıza Süveyş kanalı açıldıktan sonra gelen türler genelde benzetilen yerli türlere yakın isimler alıyor.

Sokkan yada sokara çoğu yerde "deli sarpa" demeleri gibi bu türe de tür isimleri konusunda en önemli danışma kaynağımız olan TÜBİTAK tür listesinde "Sardinella aurita Valenciennes, 1847 (Büyük Sardalya)" şeklinde bir karşılık verilmiş.

TÜBİTAK TÜR LİSTESİ
Ben de daha önceki tahminimde bu ismi kullandım. Aslında tanıdığım bildiğim bir balık, elime almışlığım ve yemişliğim var.

Yine de Türkçe adlar konusunu çok tartışmanın bizi asıldan uzaklaştıracağını söyliyeyim. Zira yöreye göre çok değişiyor.

Gelin hepimiz TÜBİTAK listesini baz alalım. Belki işimiz daha da kolaylaşır.

 

Sevgili Ogretmenim anliyorum, guclugu de goruyorum. Simdi baligin adi sardinalla aurita. Latincede Aura (esinti) kelimesi, "ita"(Kucuk ekleci) eki alarak "esinticik" yada "kucuk esinti " anlamini kazaniyor. Yani baligimizin latincedeki ismini
dilimize cevirirsek "Kucuk esinti sardalyasi" veya hadi daha siirsellestirelim "Meltem sardalyasi" diyelim.Ne kadar siirsel ve guzel degil mi?Sardalya isim, meltem isim.Isimden isim turettik.Anlamli ve butunluk icinde de...

Ya bu Tubitak kayitlarina bile neden "buyuk sardalya" gibi bir turu sifatliyan kit ve aksak bir anlamla giriyor. Bu yoresellik mi? Yoksa kalkip birinin kosedeki balikcidan kopya ettigi kestirme ve basinda aksak kurgulanmis bir isim mi? Peki bu aksakligi gorupte buna bu sekilde katlanmak ve bunu yasatmak zorunda miyiz?

 

Alp maalesef bazen sanki kolaya kaçıyoruz.
Fakat Latince ismin konuluş kurallarını da dikkate aldığımızda aslında aralarında bu seferlik denk gelen şiirsellik dışında çok fark yok gibi.

İlgilenen arkadaşlara yararlı olması bakımından konunun burada ve bu başlık altında müteala edilmesinin çok iyi olacağını sanıyorum.

==========-*==========-​

Ülkemizdeki pek çok balık ismi, bilimsel isimlerin ilk olarak konulmaya başlanmasından (Carl Linnaeus'un 1758 yılında yazdığı Systema Naturae'sından) önce konulmuştu ve kullanılıyordu.
İzmarit, Isparoz, İstavrit, İstrangiloz, Kefal, Levrek, Minekop, Istakoz, Kerevit, Ahtapod, Eşkina/mavruşgil, Iskatari, Sargoz, Kupez /Lopa/Kupa, Sarpa/Çitari, Sardalya, Kikla, Lapina, Barbunya, Grenyoz, Lüfer, Palamut... saya saya bitiremiyeceğimiz, hatta istisnası olan Hamsi, Gümüş, Tekir... vs. gibi Türkçe yada Osmanlıca kökenli balık isimleri dışındakiler, 1758 yılından önce de vardı ve bu gün, hiç birimiz bu ne demek ve hangi dildendir diye sorgulamadan kullanmaktayız.

Ne Latince, ne Grekçe, ne de onlardan kalıntı olan Rumca, ne Ermenice ne de Keltleri asimile etmek için Romalılar tarafından yumurtlanıp bu gün dünya dili haline gelmiş İngilizce, belki tüm bu dilleri banal bırakacak kadar eski, antik Anadolu medeniyetlerinden, Hititlerden, Friglerden ve belkide daha öncesinden kalma bu balık isimleri bu manada tüm Akdeniz Havzasında dil birliğini sağlayacak kadar güçlü tanımlamalar olmasına rağmen,
Linne bunlardan ne kadar etkilenmiş, veya ne kadarını tanıyordu ki, o zaman var olan, bu isimlere ne kadar sadık kalabilmiştir?

Ben kendi adıma isimlendirmeye zaten uzmanı da olmamam hasebiyle çok müdahale etmemeye, etiğine uygun olarak; ilk bulana yada isimlendirene uymaya, en çok tercih edilmişe tabi olmaya çalışıyorum.

Umarım sıkmamış ve kendimi ifade edebilmişimdir.
Saygı ve selamlarımla.

 

Ogretmenim her zamanki gibi essiz bilgileriniz ve yorumunuzla bizleri aydinlattiginiz icin cok tesekkur eder, saygilar sunarim.