Elektrikli Yılan Balığı Bu balık, kemikli balıklar (Teleostei) takımının, kemik destekli keseliler (Ostariophysi) alt takımından, elektrikli yılan balığıgiller (Electrophoridae) familyasından bir türdür. [IMG] Maksimum uzunluğu 250 cm , maksimum ağırlığı ise 20.0 kg.dır. Daha çok benthopelajik ve temiz suları seven bu canlı tropikal iklimlerde (23 - 28C) yaşamını sürdürür. Ortalama 1.4 – 4.4 yıl kadar esnek bir sürede minimum populasyon yoğunluğunu iki katına çıkarabilir. Dağılımı Güney Amerika Amazon bölgesi, Orinoco ve Güney Amerikanın kuzey bölgesindeki alanlardır. Morfolojik olarak silindirik vücutlu olup gerektiğinde vücudunu daha uzun duruma getirebilir. Derisi az pullu; baş kısmı yassılaşmış; ağzı geniş ve her bir çenesinde bir dizi koni şeklinde dişlere sahiptir; karın bölgesinde 3 çift elektrik organı bulunur; vücudun ön bölümünün alt kısmı sarımtırak olmakla beraber diğer kısımlar koyudur. Genellikle çamurlu ve durgun suların dip kısımlarını tercih eder; kıyıya yakın yerlerde yoğun bulunurlar, bataklık ve derelerin yanı sıra ülkede iç kısımlarda elverişli şartlar bulduğunda da yaşayabilir. Yavrular omurgasızlarla, yetişkinler ise balık ve küçük memelilerle beslenir. Vücutlarının üçte ikisini kaplayan ve sayıları 5000 – 6000 arasında değişen organik elektrik plakları vardır. Bunların oluşturduğu elektriğin gerilimi 500 volt, akım değeri ise 2 amperdir. Elektrik üretebilme yeteneğini hem savunma hem de mükemmel bir saldırı aracı olarak kullanır. Balık, vücudunda ürettiği bu elektriği düşmanlarını şok edip öldürmekte kullanır. Balıktan kaynaklanan elektrik şoku 2 m uzaktaki büyük baş bir hayvanı bile öldürebilecek şiddettedir. Balığın elektrik üretme mekanizması saniyenin binde ikisi veya üçü kadar kısa bir sürede devreye girer Doğada yüksek elektrik yükleriyle silahlanmış olan balıkların yanı sıra, iki yada üç volt gibi çok düşük sinyaller yayan balıklar da vardır. Bu balıklar zayıf elektrik sinyallerinden bir duyu organı gibi faydalanır. Balık, yaydığı elektrik yükünü kuyruğunda yer alan özel bir organda üretir. Bu yük, hayvanın gövdesinin arka bölümüne dağılmış binlerce delikten sinyaller şeklinde yayılır. Bu sinyaller balığı çevreleyen suda anlık bir elektrik alanının oluşmasına neden olur. Balığın yakınındaki nesneler ise, bu alanın biçiminin bozulmasına neden olur. Balık bu bozulmaları hemen tiplerine göre yorumlayarak çevredeki nesnelerin büyüklüğü, iletkenliği ve hareketi hakkında bilgiler edinir. Balığın vücudunda, çevredeki elektrik alanının dağılımını bir radar gibi sürekli olarak denetleyen elektriksel alıcılar vardır. Kısacası bu balıkların vücudunda etrafa sürekli olarak elektrik sinyalleri yayan, bir yandan da bu sinyallerin çarptığı cisimleri yorumlayan organik bir radar vardır. İnsanların kullandıkları radarların ne denli kompleks aygıtlar olduklarını düşündüğümüzde, balığın vücudundaki yaratılışın harikalığı da ortaya çıkar. ÖZEL AMAÇLI ALICILAR Elektrikli balıkların vücutlarında çeşitli tipte alıcılar vardır. 'Ampulümsü' denen alıcılar, diğer balıkların yüzücü kaslarının ve böcek larvalarının yayınladığı alçak frekanslı elektrik sinyallerini algılar. Bu tür alıcılar hayvanın, av ve avcılar hakkında bilgilenmesine yarar. Bu alıcıların duyarlılığı o kadar fazladır ki, yerin manyetik alanını bile algılar. Ancak ampulümsü alıcılar, hayvanın kendi yayınladığı yüksek frekanslı sinyalleri algılayamaz. Bu görev 'yumrulu' denen özel alıcılar tarafından yerine getirilir. Bu alıcılar, balığın etrafa yaydığı elektrik sinyallerini algılayan ve bu sinyallere göre çevrenin bir tür haritasını çıkaran radar nitelikli alıcılardır. Bu balıklar sahip oldukları sistem sayesinde, bir yandan hemcinslerine kolayca ulaşabilir, öte yandan da birbirlerini tehlikelere karşı haberdar edebilir. Bunun yanında türe, yaşa, büyüklüğe cinsiyete ilişkin bilgileri de alıp verebilir. CİNSLER ARASINDAKİ AYRIMI ANLATAN SİNYALLER Her elektrikli balık türünün kendine özgü bir sinyali vardır. Hatta aynı türdeki balıkların sinyallerinde bile bazı farklılıklar gözlenebilir, ancak genel yapı aynıdır. Fakat bazı ayrıntılar her bireye özeldir. Bir dişi balık bir erkekle karşılaştığında sinyallerdeki bu farklılığı hemen algılar ve karşısındakinin cinsiyetini öğrenerek ona göre davranır. BALIKLARIN YAŞINI ANLATAN SİNYALLER Elektrik sinyalleri balıkların yaşlarıyla ilgili bilgileri de kapsar. Yumurtadan yeni çıkan bir elektrikli balığın sinyalleri yetişkinlerden çok farklıdır. Sinyaller doğumu izleyen on dördüncü güne dek bu 'çocuksu' biçimlerini korur, daha sonra ergin balığın normal sinyallerine dönüşür. Yeni doğmuş balıklara özgü olan bu sinyaller, balıkların çok karmaşık olan analık-babalık davranışlarının düzenlenmesinde önemli rol oynar. Baba, kaybolan yavrusunu sinyallerinden tanıyarak yuvaya geri getirebilir. YAŞAMSAL ETKİNLİKLER DE SİNYALLERLE BELİRTİLİYOR Balıklar, cinsiyet ve yaşla ilgili bilgilerin yanında, daha karmaşık olan başka bilgileri de yine elektriksel sinyallerle ulaştırabilir. Elektrikli balık türlerinin tümünde korkutma mesajları, frekansın birden bire artması ile verilir. Örneğin normal zamanlarda 10 hz.'lik, yani saniye başına 10 sinyal yayan Mormydaeler, bazen kısa bir süre içinde, yayma ritimlerini 100-120 hz.'e ulaşıncaya kadar hızlandırabilir. Hareketsiz bir Mormydae, yayınladığı korkutucu elektriksel sinyalleri ile düşmanına üzerine saldırmak üzere olduğunu anlatır. Bu davranış, saldırıya hazırlanan bir insanın yumruğunu sıkması gibidir. Bu korkutma sinyali çoğu zaman karşı tarafı caydıracak kadar etkilidir: Düşman, kısa bir süre için kendi sinyalini keserek baş eğdiğini gösterir. Aralarında kavga olduysa ve düşman yaralandıysa, yaralı yaklaşık 30 dakika elektriksel sessizliğe girecek, yani sinyal üretmeyi bırakacaktır. Yatışma davranışı gösteren veya kavgayı kesen balıklar, çoğu kez hareketsiz kalır. Bunun bir amacı, yerlerinin belirlenmesini zorlaştırmaktır. Diğer amaç ise, sinyal üretmeyip elektriksel olarak kör hale geldikleri için, etraftaki engellere çarpmamaktır. SİNYAL KARIŞMASINI ÖNLEYEN ÖZEL SİSTEM Peki acaba bir elektrikli balık, kendisiyle aynı sinyalleri üreten bir başka balıkla yan yana gelirse ne olacaktır? Sinyaller birbiri ile karışacak ve balıkların radarı işe yaramaz hale mi gelecektir? Normalde olması gereken şey budur. Ama elektrikli balıklar bu karmaşıklığa karşı doğal bir savunma sistemiyle birlikte yaratılmıştır. Uzmanlar bu sisteme "Karmaşa Engelleme Tepkisi", kısaca JAR (Jamming Avoidance Response) adını vermektedirler. Bu sistem uyarınca, balık kendisine eşit bir sinyal frekansı olan başka bir balıkla karşılaşınca, kendi yayın frekansını hemen değiştirmektedir. Karmaşaya karşı önlem, karmaşa kaynağı olan balık henüz çok uzakta iken oluşmaya başlar; böylece sinyallerdeki karışıklık, hiçbir zaman yüksek bir düzeye ulaşamaz. Tüm bu bilgiler, elektrikli balıkların olağanüstü derecede kompleks vücut sistemlerine sahip olduğunu göstermektedir. Bu sistemlerin kökeni ise asla evrimle açıklanamaz. Nitekim Darwin, Türlerin Kökeni adlı kitabının "Teorinin Zorlukları" başlıklı bölümünde bu canlılara değinmiş ve bunları teorisine göre açıklayamadığını kabul etmiştir. Darwin'den bu yana geçen zaman zarfında ise, elektrikli balıkların Darwin'in sandığından çok daha kompleks bir tasarıma sahip oldukları anlaşılmış bulunmaktadır. TORPEDO NOBILIANA (Atlantik torpedo) Uyuşturan balık olarak da bilinen bu balıklar köpek balıkları (Selachii) takımının, uyuşturan balığıgiller (Torpedinidae) familyasından, boyları 180 cm ağırlıkları 90 kg kadardır. Daha çok pelajikte 2 – 530 m derinlikler arasında yaşayabilen subtropical (60N - 45S) bölgeleri tercih eden bir balıktır.4.5 – 14 yıl kadar az süre içerisinde minimum populasyon yoğunluğunu iki katına çıkarabilir. Doğu Atlantik’te: Scotland (kuzey denizinde ender rastlanır) Morocco arasında, tüm Akdeniz’de (Karadeniz de bulunmaz), Güney Afrika, Batı Atlantik’te: Nova Scotia, Kanada’nın güneyi ve Brezilya bölgelerinde fazla sayıda bulunurlar. Morfolojik açıdan bakılırsa vücut yüzeyi dorsalde siyah veya koyu gri renkte, ventralde ise beyaz rengin hakim olduğu görülür. Vücut disk şeklinde ön tarafta kısa bir burun ve gözler mevcuttur. Derileri pürüzsüz ve kuyrukları kısadır. Kuma gömülerek muntazam bir kamufle yeteneğine sahip olan bu balık gerektiğinde kuyruğunu avına vurarak onu uyuşturur. Böylelikle hem beslenir hem de bu yeteneğini savunma amaçlı kullanabilir. Denizlerde yumuşak zeminde yada mercan kütleleri yakınında 10 – 150 m den tek başlarına 350 m ye kadar derinliğe erişebilirler. Erişkinler açık denizlerde kuyruklarını yüzdürerek uzun mesafede yol kat ederler. KAYNAKLAR : www.fisbase.org www.hayvanlaralemi.net www.populerbilgi.com
