KARADENİZ'DE NE OLUYOR? Jelimsi Organizmalar ve Balıkçılıktaki Etkisi Nelerdir? ___Karadeniz'in Türkiye balıkçılığında özel bir yeri vardır. Halen avcılık yoluyla elde edilen su ürünlerinin % 76.3 ü bu denizimizden sağlanmaktadır. Ancak son otuz yılda Karadeniz’de balıkçılığın dramatik biçimde bozulduğu konusunda hiçbir şüphe yoktur. ___Karadeniz’de balıkçılığın azalmasının nedenleri aşırı nutrient (besin elementleri) ve kirletici girdisi, yabancı jelimsi türlerinin (deniz anası ve medüzlerin) aşırı artışı, aşırı avcılık ve fiziksel yada mekaniksel etkiler olarak sınıflandırılabilir. ___Düzenli olarak ötrofikasyonun yükselmesi (bitkisel canlıların aşırı çoğalması) ve bölgesel kirlenmenin artması plankton kominitelerinde büyüklük, taksonomik yapı, yoğunlukta derin ve ani değişimlere yol açmıştır. Ötrofik (aşırı bitkisel organizma gelişimine uygun) Karadeniz’de klasik fitoplankton-zooplankton-balık beslenme zinciri değişimler sonucu alternatif olarak fitoplankton-zooplankton-fırsatçı türler olarak 1980’lerde ortaya çıkmıştır. ___Ötrofikasyon Karadeniz için balık miktarının azalmasında tek olgu olarak düşünülemez. Aşırı avcılık orta ve büyük pelajik balık avcılığının ani biçimde düşmesine neden olmuştur. Aşırı avcılık sonucu büyük balık avcılığının azalması küçük ve daha az değerli olan planktivor (plankton ile beslenen) balıkların (başlıca hamsi ve çaça) ekosistemde dominant predatör (baskın avcı tür) hale gelmesine neden olmuştur. ___Küçük pelajik balıkların endüstriyel balıkçılığın hedefi haline gelmesiyle 1980’li yıllarda bu balıkların avcılığı düşmeye başlamış ve yeni jenerasyonda balık boyları gittikçe küçülmüştür. Balık gruplarının ve balık miktarının azalması sonucu jelimsi organizmalar (özellikle Aurelia aurita) ve diğer fırsatçı türler (örneğin Noctiluca scintillas) ortamda yerlerini almışlardır. ___Jelimsi organizmalar Karadeniz ekosisteminde meydana gelen değişimde önemli rol oynamışlardır. Özellikle 1080’lerin sonunda gemilerin balast suları ve diğer faktörler ile Karadeniz’e gelen jelimsi zooplankton (makrozooplankton) Mnemiopsis leidyi yüksek biyokütle artışları göstermiş, özellikle balıkçılık düzeyinde ani krizler yaşanmasına neden olmuştur. M. leidyi türünün zooplankton üzerinden beslenmesi 1988 ve 1991 aralığında plankton komunitelerinin (topluluklarının) yapısında çok etkili değişimleri beraberinde getirmiş balık yumurta ve larvasını da içeren zooplankton bolluk ve biyokütlesinde ani düşüş tespit edilmiştir. Bu nedenle M. lediyi Karadeniz’de ekonomik öneme sahip hamsi (Engraulis encrasicolus ponticus) stoklarındaki azalmanın önemli bir nedeni olarak gösterilmektedir. ___Yukarıda da bahsedildiği gibi Karadeniz’de avlanan balıklar toplam üretimin %76.3 ünü oluşturmakta ve bu oranının içinde hamsi avcılığının payı %85 dir. Karadeniz için önemli olan hamsi avı 1989-1990 ve sonrasında oldukça azalmış ve dikkatleri üzerinde toplamıştır. Hamsi avı, 1988’de 295.000 ton iken 1989’da 97.000 tona inmiş, 1990’da daha da düşen av, 66.000 tona gerilemiştir. Bu, avın 1988-1990 arasında neredeyse dört kat azaldığı anlamına gelmektedir. Küçük pelajik balıklarda görülen bu önemli düşüşler Karadeniz’deki olumsuz değişimin ciddiliğini göstermektedir. ___Karadeniz’de Cnidaria ve Ctenophora filumundan toplam 5 adet jelimsi zooplankton (makrozooplankton) türünün (Cnidaria filumuna ait Rhizostoma pulmo, Aurelia aurita, Ctenophora filumuna ait Pleurobrachia pileus, Mnemiopsis leidyi ve Beroe ovata) bulunduğu bilinmektedir. [IMG] Rhizostoma pulmo [IMG] Aurelia aurita [IMG] [IMG] Pleurobrachia pileus______ _______Mnemiopsis leidyi ___Bu türlerden bir yada ikisi yıldan yıla ve yıl içinde çeşitli zaman aralıklarında aşırı çoğalma göstererek balık yumurta ve larvaları ile küçük balıkların beslendiği plankton üzerinde ağır baskılar oluşturmaka ve av sezonunun dengesizleşmesinde önemli rol oynamaktadırlar. Tanrı'nın bir lütfu olarak en tehlikeli sonuçlara neden olan Mnemiopsis leidyi yi yiyerek beslenen Bereo ovata gibi türlerin Karadeniz'e gelmesiyle dengesizlik nispeten kaybolmuşsa da giderek artan kirlilik ve özellikle Marmara ve Boğazlardaki ses, ışık kirliliği de dahil tüm kirlilik tiplerinin ve aşırı avcılığın artması düzelmeyi geciktirmektedir. [IMG] Bereo ovata
