Sutten Agzi Yanan Yogurdu Ufleyerek Yer Mi?

Baliklarda Igne Urkekligi

Baliklarin igneden urkmeyi ogrenip ogrenemiyecekleri, balikcilikla uzaktan yakindan ilgisi olan herkesin bir sekilde yuzlestigi bir sorudur.Gercekten baliklar birkez yakalanip salindiklarinda veya igneden herhangi bir sekilde kacip kurtulduklarinda igne ve oltaya karsi daha urkek bir karekter gelistirebilirler mi? Asagida Avusturalyali unlu deniz biyologu Julian Pepperell'in "Baliklar Ucabilir" adli kitabindan cevirdigim ve kendi gozlemlerimle birlestirdigim, bilimsel kaynakli bir calismayi goruslerinize sunuyorum. Ceviri olan kisimlar mavi murekkeple belirtilmistir. Bu yazida bilimin bize sundugu cok ilginc gercekleri bulacak, baliklari cok baska bir acidan gozlemleme sansina eriseceksiniz.

Ciddi bilimsel calismalar ve pek cok gozlem baliklarda igne urkekliginin gercekten var olabilecegini ortaya koydu. Her sey acik deniz pareketaciliginin bizlere bilimsel olarak cok iyi incelenmis standart bir goruntu sunmasiyla basladi. Pareketacilikla daha once tanismamis, bakir bir bolgede pareketaciligin basladigi ilk sene cok yuksek bir yakalama yuzdesi saglaniyordu. Ancak bu oran bolgenin arastirmalarla hesap edilmis balik miktarinda bir azalma olmamasina karsin, takip eden yillarda onemli dususler kaydediyordu.Bu konuda yaptigimiz calismalarin ciktisi bize acik olarak gosterdiki yeni bir bolgede olta balikciligi basladiginda igne ve olta safi baliklar cok kolaylikla yakalandigi halde, bu tur balikcilikla karsilasip geride kalmayi basarabilenler cok daha igne urkegi baliklara donusup, bu bilgiyi genetik zincir vasitasiyla yeni nesillere gecirebilmektedirler.

Bir baska ornekse resif baliklari uzerinde yapilan bir calismadan ozetlenebilir.
Great Barrier Deniz Parkinda yapilan bilimsel calismalar gosterdiki uzun zaman korunmus dogal deniz parklarindaki bir kisim bolgeler tekrar balikciliga acildiginda, ilk yakalama oranlari cok yuksekken, cok kisa zamanda bu oranlar, balikciliga her zaman acik olan resiflerdeki yakalama oranlarina cekiliyor. Bu bilimsel calismaya dalgiclar eklenmis ve onlarin calismalari gostermistir ki, bolge cok saglikli bir balik nufusunu halen korudugu halde, balik topluluklari bolgeye oltacilik girdikten sonra igneli yem ve yapay yemlere gun gectikce daha uzak durmaktadirlar.

Bu arastirmalar sonucunda geldigimiz noktada diyebilecegimiz sudur; "Bir balik toplulugunda her bir balik dogal olarak az veya cok oltaya atlamaya urkeklik gelistirebilir.Ancak bu bir baligin igneli bir yemi veya sahteyi taniyip uzak durmayi ogrenmesi anlamina gelmez.

Bunu idda edebilmek icin cok daha kontrollu ve ayrintili calismalara gerek duymaktayiz.Su ana kadar Avusturalya'da bu kadar ayrintiya girmis deneylerin yapildigina dair bilgim yok.Ancak alabalik ve turna avlaklarinda diger ulkelerde yapilan orneklerden biliyoruz ki bir kez yakalanan alabalik veya turna istatiksel olarak bu deneyimden sonra nufuslarinda ki yakalanma oranlari dusecektir.Bu deney ozellikle kasik ve sahtelerle tutulup salinmis baliklar uzerinde denenmis ve gecerlilik kazanmistir.Bu baliklarin ikinci kez kasik ve sahteyle yakalanma oranlari, hic boyle bir tecrubesi olmayan baliga karsi cok daha dusuktur.Bu bilgi dogal yemlerle balikcilik konusunda bu kadar kesin degildir.Herhangi bir baligin sahtelerden uzak durmayi ogrenebildigi halde dogal yemle saklanmis bir yemden uzak durmayi ogrenmesi cok daha dusuk bir olasiliktir.

Su ana kadar ifade ettiklerimiz mantik ve bilimsellikle aciklaya bilecegimiz olaylardir.Ancak amator olta balikcilariyla deneyimledigimiz ve yeni bir metodun ortaya cikisiyla, bu metodla balik yakalama oranlarinin aniden tepe yapmasini , kisa bir surede bir modaya donusen bu yontemle balik tutma oranlarinin ciktigi gibi hizla dusus gosterip, yok olmasini nasil aciklayacagiz?Ki bu yeni yontem bu kadar kisa bir sure icersinde balik populasyonunda ciddi bir dusus yaratamaz. Bir ornek vermek gerekirse, 1970'ler sonunda ortaya cikan yuksek hizla atip-cekmeye dayanan teknikle kullanilan jig(boyali veya nikelajli seyirtmeler) balikciliginin yarattigi muammadan bahsedebiliriz.Bu yontemin ortaya cikmasi, bir anda jig ve bu balikciliga uygun kamis ve makinalar pazarini patlatmis, neredeyse her amator olta balikcisi bu trene binmisdi. Sonra bu patlama ciktigi hizla basasagi donup yok oldu.Nicin?Amator olta balikcilarindan aldigimiz raporlara gore cevap "bu yontemle yakalanma oranlarinin kisa surede cok buyuk dususler gostermesi ve sabahtan aksama kadar sonucsuz olta atip cekmenin bir zevk olmaktan cikmasi" olarak ozetlenebilir.Bu veriyi bilimsel olarak yakalanabilme ihtimali yuksek saf baliklarin yakalanmasi olarak ifade edebiliriz ancak ben bu konuda supheliyim.

Son ornegimiz olta ve igne utangacligiyla ilgili olmamakla birlikte, balikcilik sonucu baliklarda davranis degisikligi olusmasiyla ilgili.Yeni Guney Gallerde ki(Avusturalya'da bir eyalet) Naroma'yi ziyaret ederseniz , bu kiyilarin mukemmel guzellikteki Wagonga Korfezinin agzindaki duvarlar gozunuze carpacaktir.Bu duvarlar 10 yil kadar once tek bir amaca hizmet etmek icin insa edildi. Bu amac her sene duzenli bir periyodla bu korfeze giren Avusturalya Som baligina tuzak kurmaktir.Kesinlikle ilk yil amacina fazlasiyla ulasdi bu tuzak.Hemen bu gelisimin uzantisi olarak bolgede bu baligin endustrisiyle ilgili yatirimlar da hizla basladi.Fakat takip eden sene buyuk bir muamma olarak bu kiyilara gelen som , her seneki sola donusunu yapmayarak, korfeze girmek yerine korfez onunde kalmayi yegledi.Bundan sonraki seneyse bu limana artik hic bir Avusturalya Somu ugramaz oldu.Bu muammayi saf balik nufusunun ilk deneyimden sonra davranis degisikligi sergileyip tecrubeli bir populasyona donusmesi yolunda bir aciklamayla ifade etmekte buyuk zorluk cekiyoruz.Halen balik dunyasi bizleri tatmin edici bir aciklama bulmakta muammaya dusurebiliyor. Bu yuzden merakimiz devam ediyor. Bu yuzden balikcilik halen tahminlerimizin otesinde...Ve bir baska acidan degerlendirilirse bu hic de kotu bir sey degil.

 

Evet dostlarim, deniz biyologu Jullian Papperell'in bu yazisinda ,kendisinin de aktif olarak icinde bulundugu Avusturalya'daki bilimsel calismalar sonucu geldigi noktada bir bilim adami olarak acik ve net soylemekten cekindigi ancak devamli ima ettigi nokta ne olabilir? Bu isle yillarca ugrasmis olan olta balikciliginda ustat arkadaslarimin hepsinde illaki ayni baligi ikinci defa yakaladigina dair bir ani vardir. Bu yoksa mutlaka bir baskasinin oltasina yakalanip kacmis bir baligi yakaladiklarina dair bir hikaye vardir. Bende kesinkes bu tip tecrubeler onlarcadir. Bu makalede de aslinda vurgulanan her hangi bir baligin bir kez oltaya geldikten sonra bir daha oltaya vurmiyacagi degildir. Oyle olsaydi deniz biyologlari, her yil binlerce baligin oltayla yakalanip, tagging(nisan atma) denilen ve tag edilmis bir baligin, bir kez daha yakalandiginda ortaya cikan bilgileri degerlendirmeyi amacladiklari programlari hic bir zaman duzenlemezlerdi.

Burda bir balik turu veya turlerinin belirli bir bolgede kitlesel davranis degisikliklerine, ve ozellikle igne utangacligi one surulerek yuksek oranda av veren balikciliga , bu bolge baliklarinin kitlesel olarak nasil cevap verdikleri gozler onune seriliyor. Kisaca sonuc balik miktarinin degil ancak kismetin azalmasi.Boylece karsimiza iki problem cikiyor. Birincisi bilimsel olarak biliyoruz ki dunya uzerinde balik stoklari hizla azalmakta. Ikinci olarak goruyoruz ki bir bolgede surdurulebilir balikciligin yapilmasi icin saglikli balik nufusu korundugu halde, balik belirli avlanma turlerine kitlesel olarak gun gectikce daha az av vermekte. Ve hatta belirli bir balik turu yok olma tehlikesi olmamasina karsin nisapsiz bir avcilik yapildigi senenin ardindan o bolgede goc yollarini degistirebilmek gibi akillara durgunluk veren kitlesel davranis degisiklikleri gosterebilmekte.

Baliklar konusmadigina gore, baliklarda bu cesit karmasik problemleri cozumleyip yeni bir karar verisi ortaya cikaracak zeka olmadigina gore, oltayla tutulmak gibi bir olayi her balik yasamadigi halde, hele hele bir nesli bir korfezde kaybettikten sonra kacabilen cok az bir kitlenin, takip eden nesle, yuz yillardir takip edilen bir goc yolundan vazgecme sonucu doguracak bilgi aktarimi nasil olmaktadir, nasil kitlesel olarak bir bolgede balik nufusu ayni oranlarda kalirken, tutulma oranlari gittikce azalmaktadir? Ulkemizde de burda ifade edilenlere benzer sonuclari doguran hadiseler vardir. 1954(tarih eski balikcilardan muhabbet yoluyla alinmistir) yilinda buyuk uskumru akini esnasinda yapilan nisapsiz balikciligin ardindan uskumru Istanbul bogazina bir daha girmedi. Halicte , bogazda capariyla uskumru ve sardalye avi nasil tarih oldu? Bu baliklarin nesilleri tukenmedi. Ege'de , Marmara'da halen av veriyorlar. O zaman bu denizlerimiz de kirlilikte bir sorun degildi.Deniz trafigi de bu kadar yuksek degildi. Herhangi bir dogal felaket de soz konusu degil... Bir tek seyin disinda...Hesapsiz ve plansiz balikcilik.Bir nesli kiyimla ifade edilebilecek balikcilik.Neden kiliclar artik birakin Istanbul Bogazina Marmara'ya girmiyor. Tamam azaldilar ama nesilleri kurumadi...Ne kadarda az da kalsalar bunlarin goc yolu uzerindeydi bu guzergah.

Bogazda bir yakadan oteki yakaya kilic aglari cekildigi zamanlar vardi dostlar.Hani nerde simdi o balikcilar, o aglar. Torik lekerdasi, uskumru cirozu nedir kac kisi biliyor...Kifayetsiz hirsimiza tokat atan, "daha be aptal hala anlamadin mi" diye bilen sessiz bir zeka ve rakamlarla bagiran bir ciglikla mi karsi karsiyayiz? Insanin cahil hodbinligi acaba baliklara veya dogaya mi zarar veriyor, yoksa aslinda kendi kendini mi yok ediyor? Bunlari cok iyi dusunmeliyiz dostlarim? Belki de icten ice cok ama cok ozurdilemeliyiz? Davranislarimizi iyi dusunerek degistirmeliyiz.

Cunku kismetimize, neye dayanarak, ve ne olcude karsilik verdigini bilemedigimiz bu dunya, bu deryalar, bu baliklar burda ifade ettigimiz gibi karar verebiliyor, kusebiliyorlarsa , kitlesel bir degismeyi secebilecek gonullerin arzusunu , yakarisini da belki duyarlar.Eger butun bu olanlar bizlere verdikleri cezaysa, belki bizleri bagislaya da bilirler...

 

Gerçekten biz nasıl yemlerimizi geliştiriyorsak her yıl yeni yeni olta malzemeleri ve yemler ortaya çıkıyorsa ,onlar da buna önlem olarak balıkçılığa karşı uyanık olmayı ve bunu nesillerine aktarmayı sürdürüyorlar..İyi ki de öyle yapıyorlar yoksa ne zevki kalırdı ki bu işin?Çok güzel bir çalışma olmuş Alp abi.Paylaşımın için teşekkürler..